Icchok Lejb Perec - 105. rocznica śmierci

Icchok Lejb Perec urodził się w 1851 r. (lub w 1852 r.) w bogatej rodzinie żydowskiej w Zamościu. Poza religijną nauką w chederze i jesziwie, pobierał prywatne lekcje z literatury, filozofii oraz języków. 

W wieku 18 lat Perec ożenił się i aby utrzymać rodzinę prowadził piwiarnię, a nastepnie młyn. W interesach szczęścia nie miał, a do tego dość szybko rozpadło się jego małżeństwo. Kilka lat później ożenił się powtórnie. 

W Warszawie zaczął pracować jako prywatny nauczyciel hebrajskiego. Chodził również na kursy prawnicze. Po dwóch latach powrócił do Zamościa, w którym zdał egzamin adwokacki i otworzył prywatną kancelarię. Prowadził ją przez ponad 10 lat, zajmując się zarówno interesami bogatych klientów, jak i broniąc oskarżonych o socjalistyczne poglądy. Angażował się w poprawę położenia społeczności żydowskiej: wspierał budowę nowoczesnego gimnazjum żydowskiego, wykładał w wieczorowej szkole dla robotników. Ostatecznie władze rosyjskie odebrały mu koncesję na prowadzenie kancelarii za rzekome propagowanie socjalizmu i polskości. Wtedy przeniósł się na stałe do Warszawy. Zamieszkał przy ul. Ceglanej 1 (obecnie ul. Pereca) i znalazł pracę w Warszawskiej Gminie Żydowskiej. Sympatyzował z rozwijającym się ruchem socjalistycznym, a za swoje poglądy został nawet aresztowany na 3 miesiące. 

W Warszawie zajął się na poważnie pisaniem. Pierwsze teksty powstały po polsku (utwory najprawdopodobniej zostały zniszczone) oraz po hebrajsku. Perec zdecydował się tworzyć w języku jidysz. W 1888 r. opublikował swój pierwszy utwór – poemat „Monisz”. W latach 90. XIX w. wydawał opowiadania „Boncze Szwajg” (jid. Bońcie Milczek) czy te wydane w zbiorze „Chsidisz” (jid. Chasydzkie), które cieszyły się wielką popularnością wśród czytelników.

Perec otaczał się literatami, ludźmi teatru. Z czasem jego mieszkanie przy Ceglanej stało się swego rodzaju otwartym salonem literackim. Dla wielu młodych, stawiających pierwsze literackie kroki pełnił rolę doradcy. To u niego pierwsze szlify zdobywali tacy twórcy jak m. in. Szolem Asz, Alter Kacyzne, Hersz Dowid Nomberg, Icie Meir Weissenberg.  

Zainicjował wydawanie antologii literatury „Di judisze bibliotek” (jid. Żydowska biblioteka – 3 tomy w latach 1891-1895), „Literatur un lebn” (jid. Literatura i życie, 1895) oraz „Jontew bletlech” (jid. Świąteczne kartki, 1894–1896). Pisał również dla teatru. Kiedy po 1905 r. można już było występować na scenie w jidysz – stworzył dramat „Di goldene kejt” (jid. Złoty łańcuch) a następnie pełne ekspresjonizmu i symbolizmu dzieło „Baj nacht ojfn altn markt” (jid. Nocą na starym rynku).

W 1908 r. uczestniczył w Konferencji w Czerniowcach w 1908 r. nawołując do nadania językowi jidysz statusu języka narodowego. Jego marzeniem było stworzenie dla Żydów autonomii kulturowej z możliwością posługiwania się własnym językiem, ale bez ucinania kontaktu z kulturą polską. Dlatego też Perec wspierał tłumaczenia współczesnej literatury polskiej na jidysz.

Perec zmarł 3 kwietnia 1915 r. i został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej. W pogrzebie uczestniczyło podobno blisko 100 tys. ludzi. 

Przeszedł do historii jako ten, który położył fundamenty dla nowoczesnej literatury jidysz. Jego uczniowie i admiratorzy kontynuowali dzieło – literatura jidysz rozkwitła w dwudziestoleciu międzywojennym stając się częścią europejskiej kultury. Po I wojnie światowej I. L. Perec stał się nieformalnym patronem Żydowskiego Związku Literatów i Dziennikarzy a jego laska przechowywana tam była jak relikwia. W kolejnych latach jego imieniem nazwano setki bibliotek, klubów literackich czy szkół na terenie Polski.