Aktualności

Jesteś tutaj

Aktualności

120. rocznica urodzin Idy Kamińskiej

2019-09-04

Ida Kamińska debiutowała na scenie w 1904 roku w sztuce Dawida Pińskiego „Matka” - miała wówczas niespełna pięć lat. Przyszła na świat 4 września 1899 w Odessie w rodzinie Ester Rachel Kamińskiej, aktorki przyrównywanej do Sary Bernhardt i nazywanej „matką teatru żydowskiego” oraz Abrahama Izaaka Kamińskiego, aktora, reżysera i antreprenera, założyciela pierwszej stałej sceny żydowskiej w Warszawie. W swoich wspomnieniach zatytułowanych „Moje życie, mój teatr” Ida Kamińska pisze, że od wczesnego dzieciństwa prócz grania na scenie pełniła także rolę inspicjentki i zajmowała się wszystkim po trochu: „dzwonkiem wzywającym na scenę, światłami, kurtyną i suflerowaniem”. W wieku lat szesnastu wystąpiła w roli tytułowej w operetce Goldfadena Ofiarowanie Izaaka i odtąd datuje się jej dorosła kariera: „grałam młodych chasydów, amerykańskich chłopców i dziewczęta w banalnych, ale cieszących się dużym powodzeniem operetkach”. Zerwała jednak szybko z czysto rozrywkowym repertuarem na rzecz poważniejszych dramatów, zaczęła też reżyserować i tłumaczyć sztuki, m.in. Norę Ibsena.

W 1924 roku razem z pierwszym mężem, Zygmuntem Turkowem, założyła Warszawski Żydowski Teatr Artystyczny WIKT, objeżdżający Polskę z ambitnym repertuarem, w którym były sztuki zarówno Szaloma Asza, jak i Moliera, a także adaptacje Braci Karamazow i Dzwonnika z Notre Dame. Po rozstaniu z Turkowem Ida Kamińska prowadziła własny zespół teatralny, z którym podróżowała po kraju, by w 1938 roku osiąść w Warszawie w Teatrze Nowości.

Po wybuchu wojny udało jej się przedostać wraz z drugim mężem, Marianem Melmanem oraz córką, Ruth, z Warszawy do zajętego przez Rosjan Lwowa. Tam też powstał pod jej kierownictwem pierwszy państwowy teatr żydowski. Musiała jednak opuścić Lwów, uciekając przed Niemcami. Przez Charków i Baku trafiła do Frunze, gdzie urodziła syna. Pod koniec wojny z Kirgizji udało jej się przyjechać wraz z rodziną do Moskwy.

Po powrocie do Polski pod koniec 1946 roku występowała w teatrach żydowskich w Łodzi i we Wrocławiu, a w 1948 objęła kierownictwo artystyczne Teatru Żydowskiego w Łodzi, które zainaugurowała premierą sztuki Anny Świrszczyńskiej „Strzały na ulicy Długiej”. Rozpoczęła też budowę teatru w Łodzi, gdzie obecnie ma swą siedzibę Teatr Nowy. W 1949 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki zdecydowało o połączeniu zespołów żydowskich – wrocławskiego i łódzkiego – a zarazem o upaństwowieniu teatru żydowskiego. W 1955 roku starania Idy Kamińskiej o przeniesienie Państwowego Teatru Żydowskiego do Warszawy zostały uwieńczone sukcesem. Prowadziła go, reżyserowała i występowała w nim nieprzerwanie do czasu swego wyjazdu z Polski w 1968 roku.

Wystawiała repertuar nawiązujący do ambitnych przedwojennych założeń: od klasyki żydowskiej do dramaturgii światowej, od „Mirełe Efros” do „Matki Courage”. Za jedno ze swoich najbardziej udanych przedstawień uważała adaptację powieści Elizy Orzeszkowej „Meir Ezofowicz”, po raz pierwszy wystawioną w 1953 roku. W sumie przetłumaczyła na język jidysz i wprowadziła na scenę około setki dramatów obcojęzycznych. Sama napisała dwie sztuki teatralne „Ongiś był król” (1929) i „Zasypać bunkry” (1964).

Matka Courage i jej dzieci / fot. Franciszek MyszkowskiMatka Courage i jej dzieci / fot. Franciszek Myszkowski

Jan Kott uważał ją za jedną z największych współczesnych tragiczek. Konrad Swinarski, który zrealizował w Teatrze Żydowskim, spektakl „Strach i nędza III Rzeszy” Brechta (1960), dwa lata później zaprosił Kamińską do roli we „Franku V” Dürrenmatta w Teatrze Dramatycznym w Warszawie. W 1966 za rolę w czechosłowackim filmie „Sklep przy głównej ulicy” została nominowana do Oskara.

W 1968 roku, na skutek antysemickiej nagonki rozpętanej przez ówczesne władze, wyjechała z Polski na stałe. Ostatnie lata życia spędziła w Stanach Zjednoczonych, gdzie nie udało jej się – mimo wielkich nadziei – założyć własnego teatru. Występowała jednak do końca, a za jej największe osiągnięcie aktorskie z tamtego czasu uchodzi rola w zrealizowanej dla telewizji kanadyjskiej CBC adaptacji wspomnień Nadieżdy Mandelsztam zatytułowanej „Mandelstam’s Witness” (1975). Umarła w Nowym Jorku 21 maja 1980 roku.